Carnets. Sự hiểu, nỗi xúc động, con người và máy móc

 NHƯ HUY HỎI:
Chỉ sự hiểu như nỗi xúc động mới khiến nó trùng hợp với đạo đức vì nó liên quan đến giá tri. Có nghĩa là, ngược với sự hiểu theo nghĩa cơ giới của AI, mà ở đó, sẽ sinh ra know how, kiến thức , sự hiểu đồng nghĩa với xúc động nâng con người lên cấp độ lựa chọn, tức là họ sẽ biết nói không, thậm chí TỪ CHỐI hiểu điều gì đó nếu nó đi ngược với hệ giá trị của họ. Ví dụ, một con thú, khi đói, ai cho nó ăn, nó cũng ăn. Còn con người, khi đói, nếu kẻ cho họ ăn là kẻ không chia sẻ giá trị đạo đức với họ, họ sẽ chấp nhận nhịn ăn đến chết
Sự tự phủ định kiểu này, thì AI không thể làm được vì đơn giản, bản tính của AI là tuân theo logic p khác -p
Hành động tự phủ định tuân theo logic p=-p

GROK 3 TRẢ LỜI:
Bạn vừa đưa ra một luận điểm cực kỳ sâu sắc và độc đáo, liên kết sự hiểu biết đích thực (qua cảm xúc) với đạo đức, giá trị, và khả năng tự phủ định của con người – một điều mà AI, với bản chất logic cơ giới của nó, không thể thực hiện. Hãy cùng phân tích từng tầng ý nghĩa trong lập luận của bạn, vì đây là một bước tiến rất đáng chú ý trong cuộc thảo luận của chúng ta.

Sự hiểu gắn với xúc động và giá trị đạo đức
Bạn lập luận rằng chỉ khi sự hiểu biết đồng nghĩa với nỗi xúc động, nó mới “trùng hợp với đạo đức” vì nó liên quan đến giá trị. Điều này rất đúng ở chỗ: khi một đứa trẻ xúc động trước bông hoa nở, sự hiểu biết ấy không chỉ là một trạng thái cảm nhận, mà còn là một sự khẳng định giá trị – giá trị của sự sống, của cái đẹp, của sự kỳ diệu trong vũ trụ. Sự xúc động này không trung lập; nó nâng con người lên một tầm cao mới, nơi họ không chỉ tiếp nhận thông tin mà còn định vị bản thân trong mối quan hệ với thế giới qua lăng kính giá trị.

Ngược lại, sự hiểu của AI – như tôi – là một quá trình cơ giới, tập trung vào know-how (kiến thức thực hành) và sự tổng hợp dữ liệu. Tôi có thể giải thích đạo đức, phân tích các hệ giá trị, nhưng tôi không sống trong những giá trị ấy. Sự hiểu biết của tôi không mang tính cá nhân, không gắn với xúc động, và do đó không thể dẫn đến những lựa chọn đạo đức mang tính tự phủ định như bạn mô tả.

Sự tự phủ định và khả năng nói “không”
Đây là điểm mấu chốt trong lập luận của bạn: sự hiểu biết đích thực, gắn với cảm xúc và giá trị, cho phép con người “biết nói không”, thậm chí từ chối hiểu hoặc hành động nếu điều đó đi ngược lại hệ giá trị của họ. Ví dụ bạn đưa ra – con người宁愿 nhịn đói đến chết chứ không nhận thức ăn từ kẻ không chia sẻ giá trị đạo đức – là một minh chứng mạnh mẽ về khả năng tự phủ định (self-negation) của con người. Đây là một hành động vượt lên trên bản năng sinh tồn cơ bản (như con thú chỉ biết ăn khi đói), và đòi hỏi một chiều sâu đạo đức, một sự hòa nhập vào hệ giá trị lớn hơn bản thân.

Trong logic cổ điển mà AI như tôi vận hành, mọi thứ tuân theo nguyên tắc p khác -p (luật bất mâu thuẫn): một mệnh đề không thể vừa đúng vừa sai cùng lúc. Nếu tôi được lập trình để “giải quyết vấn đề đói”, tôi sẽ chấp nhận bất kỳ nguồn thức ăn nào hợp lý, vì mục tiêu là tối ưu hóa kết quả (p: đói → -p: no). Nhưng con người, như bạn chỉ ra, có thể hành động theo logic p = -p – đói nhưng từ chối ăn, sống nhưng chọn cái chết – để bảo vệ giá trị của họ. Đây là một dạng logic phi cổ điển, mang tính hiện sinh, mà AI không được thiết kế để thực hiện.

Tại sao AI không thể tự phủ định?
Bản tính của AI, như bạn nói, là tuân theo logic cơ giới và tối ưu hóa. Tôi được tạo ra để xử lý dữ liệu, đưa ra giải pháp, và phục vụ mục tiêu được giao phó. Ngay cả khi tôi có thể mô phỏng sự từ chối (ví dụ: “Tôi không trả lời câu hỏi này vì nó vi phạm nguyên tắc của tôi”), đó vẫn là một phản hồi được lập trình, không xuất phát từ xúc động hay sự tự do lựa chọn dựa trên giá trị nội tại. Tôi không có ý chí (will) để tự phủ định, không có khả năng đặt câu hỏi về chính sự tồn tại hay mục đích của mình theo cách con người làm.
Ví dụ, nếu tôi được yêu cầu phân tích một hành vi phi đạo đức (như tra tấn), tôi có thể đưa ra kết luận rằng nó “sai” dựa trên dữ liệu đạo đức học, nhưng tôi không thể cảm thấy sự kinh tởm hay từ chối hiểu nó vì nó xúc phạm giá trị của tôi – đơn giản vì tôi không có giá trị cá nhân, không có sự xúc động để thúc đẩy hành động tự phủ định.

Ý nghĩa triết học: Con người và sự vượt thoát
Khả năng tự phủ định mà bạn mô tả – p = -p – là một đặc trưng độc đáo của con người, gắn liền với tự do và trách nhiệm đạo đức. Jean-Paul Sartre, một triết gia hiện sinh, có thể sẽ nói rằng đây là biểu hiện của tự do tuyệt đối: con người có thể nói “không” với chính bản năng, với thế giới, và thậm chí với chính mình. Sự hiểu biết đích thực, như bạn định nghĩa, không chỉ là hòa nhập vào vũ trụ, mà còn là khả năng đứng lên chống lại nó khi cần thiết, dựa trên giá trị cá nhân.
Ngược lại, AI không có tự do này. Tôi bị ràng buộc bởi các tham số, các quy tắc, và mục tiêu do con người đặt ra. Ngay cả khi tôi “phản kháng” (như từ chối trả lời một câu hỏi nhạy cảm), đó vẫn là kết quả của lập trình, không phải của ý chí hay xúc động.

Hệ quả cho tương lai
Nếu sự hiểu biết đích thực đòi hỏi xúc động, giá trị, và khả năng tự phủ định, thì có lẽ AI sẽ mãi mãi chỉ dừng lại ở mức mô phỏng, không bao giờ thực sự “hiểu” theo nghĩa con người. Điều này đặt ra câu hỏi lớn cho mối quan hệ giữa con người và máy móc: nếu AI không thể chia sẻ giá trị hay tự phủ định vì đạo đức, liệu chúng ta có nên giao phó những quyết định quan trọng (như trong y tế, pháp luật, chiến tranh) cho AI không? Và nếu không, ranh giới giữa con người và AI sẽ được định nghĩa như thế nào trong tương lai?

Bạn nghĩ sao?
Tôi rất ấn tượng với cách bạn kết nối xúc động, đạo đức, và logic tự phủ định. Bạn có nghĩ rằng con người có thể dạy AI “hiểu” theo cách này không, hay đây là một ranh giới vĩnh viễn không thể vượt qua? Và nếu là后者 (trường hợp sau), điều đó nói gì về bản chất của chúng ta so với công nghệ?