"Người bình thường có một xúc cảm về diễn tiến thân xác của mình. Nhưng
khi hướng đến diễn tiến của tâm lý thì khó khăn hơn. Có nhiều người chưa
từng thấy một kẻ yêu thương, hoặc một kẻ có đức liêm khiết, dũng cảm,
hay sự tập trung. Để có xúc cảm về chính mình, người ta phải có một
hình ảnh về hoạt động toàn vẹn, đầy chất người - và làm thế nào để một
người thâu nhận được một cảm nghiệm như thế nếu người ta đã không có nó
từ tuổi ấu thơ của mình, hay về sau này trong đời sống?
Vấn đề nền giáo dục của chúng ta:
- Trong khi giảng dạy kiến thức, chúng ta đang đánh mất cái điều giảng
dạy quan trọng đối với các sự phát triển của con người, cái điều giảng
dạy chỉ có thể thi hành được do một người trưởng thành, hay yêu thương.
- Trong thời trước, con người có giá trị cao nhất là những kẻ có phẩm
cách tinh thần lỗi lạc. Ông thầy không những là, mà còn chính là, một
nguồn suối truyền thông; nhiệm vụ của ông là truyền trao những thái độ
nào đó của con người.
- Nếu chúng ta mà không thể giữ nổi tính cách sống động của một quan
điểm về đời sống trưởng thành thì quả thực chúng ta phải đứng trước điều
có thể xảy ra là toàn thể truyền thống văn hóa của chúng ta sẽ sụp đổ. "
(Lược ghi Phân tâm học và tình yêu. Erich Fromm. Tuệ Sỹ dịch)
1.
Tuổi trẻ từ lúc mười lăm mười sáu đến ngoài hai mươi rất coi trọng và chịu ảnh hưởng lớn với những mối quan hệ truyền cảm hứng về nhân cách, lối sống. Có nhiều người, nhiều điều thật đặc biệt với chúng ta bởi vì ta đã gặp đúng thời điểm khai tâm đó. Nó là lịch sử của riêng cá nhân ta. Khi trưởng thành rồi thì những sự việc, con người khác khó có thể nào đóng được vai trò như thế nữa.
Nghề giáo vì vậy là đặc biệt khi các thầy cô có vị thế thẩm quyền rất lớn trong giao tiếp tương liên với trẻ em. Phàm cái gì gắn đến thẩm quyền đều có nguy cơ tha hóa và bị lạm dụng mà luật pháp, tri thức...chỉ là những ràng buộc bề nổi bên ngoài. Chỉ có nhân cách và khuynh hướng đạo đức mới giữ được cho người thầy sự quân bình lành mạnh. Chúng ta không cần người thầy dạy dỗ điều gì quá đặc biệt tài ba, công phu. Chúng ta không nhất thiết nhấn mạnh tính cao cả của nghề làm thầy là dạy làm người - vụ đó khó. Chúng ta tôn vinh người thầy vì họ giữ được bản tâm trong khi nâng đỡ và truyền cảm hứng tới những nhân cách đang dần thành hình với vô vàn khả thể trong tương lai. Riêng điều đó thôi đã khiến nghề giáo là nghề được xã hội tôn trọng và trông cậy.
2.
Luận ngữ XIII, 24
Ai dạy tôi làm người thật là người thế nào, tôi kính trọng và biết ơn. Theo tôi, chỉ trong chiều hướng đó mới tính là quan hệ Thầy - Trò đích thực. Đạo của Thầy dạy, trò có sở đắc mới tính là mối quan hệ Thầy-Trò đích thực.
Ai dạy tôi tri thức để biết để làm việc, tôi tôn trọng và ghi nhận mối tương tác giao tình từng có trên đường đời đó.
Ai vô tâm gieo thiện duyên giúp tôi mở mang tâm trí, tôi thầm ghi nhớ trong lòng và lựa chọn cách diễn giải tử tế nhất về họ qua những gì tôi thấy.
3.
Tiền bất kiến cổ nhân
Hậu bất kiến lai giả
Văn chương với tôi mà nói, điều ý nghĩa nhất chính là nhờ hình thức của
nó, ta có cơ hội coi vài ba người xưa như bạn, như thầy - như Kim Thánh
Thán từng nói, như Nhượng Tống từng dịch. Và cũng là cơ hội để ta thấy
tuy thiên địa du du nhưng trăm năm nhân sinh là chơi được - được chơi.
